Skóra jest największym narządem naszego ciała, pełniącym wiele istotnych funkcji. Jedną z nich jest ochrona przed szkodliwym promieniowaniem UV pochodzącym ze światła słonecznego. Jest to możliwe dzięki istnieniu komórek barwnikowych skóry zwanych melanocytami, które zlokalizowane są
w warstwie podstawnej naskórka. Melanocyty produkują i magazynują pigment – melaninę, która warunkuje kolor skóry. Bardzo powszechnym zjawiskiem w dermatologii jest występowanie gniazd melanocytów manifestujące się na powierzchni skóry jako owalna lub okrągła zmiana skórna czyli znamię barwnikowe, potocznie nazywane pieprzykiem.
Zmiany te można podzielić na znamiona wrodzone i nabyte oraz znamiona łagodne (zwykłe) o regularnej budowie i znamiona atypowe
o asymetrycznej strukturze i niejednolitym rozłożeniu barwnika. Liczba znamion barwnikowych oraz skłonność do powstawania pieprzyków zależy od wieku, czynników genetycznych i środowiskowych. Szacuje się, ze występują one u prawie 100% populacji, a u ludzi rasy kaukaskiej występuje średnio 10-20 tego typu zmian na ciele.
W tym artykule przedstawię informacje na temat badania znamion oraz omówię, jakie rodzaje znamion barwnikowych powinny skłonić do wizyty
u lekarza. Choć większość pieprzyków zalicza się do zmian łagodnych, niektóre z nich mogą być potencjalnie groźne dla naszego zdrowia, ponieważ niosą ze sobą ryzyko rozwoju czerniaka. Jako specjalista dermatolog czuję się w obowiązku nieustannej edukacji Pacjentów, budowania ich świadomości w kontekście zdrowia skóry oraz profilaktyki nowotworu złośliwego skóry.
Groźne znamiona – jak je rozpoznać?
Zdecydowana większość pieprzyków pojawia się pod wpływem promieniowania słonecznego i zwiększa się z wiekiem do ok. 40. roku życia. Regularna obserwacja swojej skóry jest kluczowa dla wczesnego wykrycia nieprawidłowości. Dlatego jeśli zauważysz jakiekolwiek niepokojące zmiany
w wyglądzie znamienia, powinieneś jak najszybciej umówić się na wizytę u dermatologa. Alarmujące sygnały to:
- zmiana koloru pieprzyka,
- nagły wzrost, zmiana kształtu inna niż do tej pory struktura powierzchni (nierówności, wykwity, owrzodzenia),
- krwawienie, swędzenie, bolesność lub pieczenie w obrębie znamienia,
- znamię barwnikowe ma czerwoną obwódkę.
Wyżej wymienione zmiany w obrębie znamienia należy niezwłocznie skonsultować z lekarzem.
„Pieprzyk” a czerniak skóry
Znamiona zazwyczaj są nieszkodliwe, ale istnieje ryzyko, że niektóre z nich mogą przejść transformację nowotworową. W szczególności należy zwrócić uwagę na czerniaka. Czerniak jest najgroźniejszym rodzajem raka skóry, który może się rozwijać z istniejących pieprzyków lub powstawać na zdrowej skórze. W przypadku pieprzyków, które ulegają zwiększeniu, zmianie koloru, krwawieniu, lub pojawieniu się nowych objawów, istnieje większe ryzyko, że mogą być one związane z rozwojem czerniaka. Dlatego tak ważne jest regularne monitorowanie swoich pieprzyków oraz skonsultowanie się z dermatologiem w przypadku zauważenia jakichkolwiek niepokojących zmian.
Dermoskopia – specjalistyczna ocena zmian
barwnikowych
Do specjalistycznej oceny występujących zmian barwnikowych używa się dermoskopu ręcznego lub videodermoskopu, który ułatwia analizę ewolucji zmian. Oba aparaty bazują na zastosowaniu soczewek powiększających z jednoczesnym oświetleniem skóry.
Jakie cechy widoczne w badaniu kwalifikują Pacjenta do usunięcia pieprzyka? Jednym z najczęściej stosowanych algorytmów diagnostyki dermoskopowej jest reguła ABCDE, określająca czy badane znamię ma charakter łagodny, czy zalicza się do zmian złośliwych skóry lub wymaga dalszej obserwacji. Nazwa tej reguły pochodzi od pierwszych liter angielskich słów dotyczących cech widocznych w obrazie dermoskopowym:
- Asymmetrry – asymetria kształtu, koloru i struktur
- Border – pieprzyk ma nierówne, postrzępione brzegi
- Color – zmiana w zabarwieniu znamienia – ściemnienie, rozjaśnienie, różne kolory w obrębie znamienia
- Dermoscopic structures – struktury różnicujące (np. siatka barwnikowa, obszary bezstrukturalne, obecność smug gałązkowatych)*
- Evolving over time – ewolucja zmiany barwnikowej na przestrzeni czasu
*Do niedawna D oznaczało Diameter – średnica zmiany ma powyżej 6 mm
Które znamiona należy usunąć?
Nie wszystkie rodzaje pieprzyków wymagają usuwania. Decyzję o konieczności usunięcia pieprzyka powinien podjąć lekarz dermatolog na podstawie szczegółowej oceny. Istnieje jednak kilka sytuacji, w których zazwyczaj zaleca się usunięcie pieprzyka:
- Podejrzenie czerniaka lub innych nowotworów skóry
- Rozdrapany pieprzyk
- Wypukły pieprzyk który ulega ciągłym urazom mechanicznym np. podczas golenia
- Pieprzyki, które są źródłem dyskomfortu, np. powodują ból, swędzenie lub krwawienie
- Estetyczne powody, gdy pacjent ma duże kompleksy związane z wyglądem pieprzyka
Pieprzyk – metody usuwania
Metodą stosowaną z wyboru jest chirurgiczne usunięcie znamienia barwnikowego. Kwalifikacją do tej procedury jest badanie dermoskopowe uzupełnione o wywiad medyczny (np. występowanie czerniaka w rodzinie). Zabieg usunięcia pieprzyka przeprowadza się w znieczuleniu miejscowym z odpowiednim marginesem tkanek otaczających. Po usunięciu zmiany wycinek poddawany jest badaniu histopatologicznemu, które rozstrzyga
o rozpoznaniu. Na wyniki czeka się 7-14 dni. Przeprowadzone w porę usunięcie pieprzyka może zapobiec rozwojowi czerniaka złośliwego.
Laserowe usuwanie
Laserowe usuwanie znamion barwnikowych podobnie jak krioterapia i elektrokoagulacja powoduje natychmiastowe zniszczenie zmiany skórnej pozbawiając nas możliwości badania histopatologicznego oraz oceny ryzyka jaką stwarza usuwane znamię. Dlatego w przypadku zmiany barwnikowej lekarz powinien zlecić usunięcie chirurgiczne.
Znamiona barwnikowe – profilaktyka
Aby zmniejszyć ryzyko powikłań związanych z pieprzykami, ważne jest przestrzeganie kilku zasad profilaktycznych. Najważniejszą z nich jest unikanie nadmiernego narażenia na promieniowanie UV, szczególnie w godzinach największego nasłonecznienia oraz używanie kremów z filtrem o wysokim faktorze ochronnym. Solarium jest bezwzględnie przeciwwskazane. Dobrym nawykiem, w szczególności u mężczyzn jest osłanianie głowy czapką lub kapeluszem. Raz w miesiącu należy dokonywać samokontroli znamion, a raz w roku skórę powinien zbadać specjalista dermatolog. Regularna kontrola skóry oraz wczesne wykrywanie nieprawidłowości są kluczowe dla zapobiegania powikłaniom związanym z pieprzykami.